vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، کرسی علمی ترویجی «بررسی اندیشه‌های کلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای»، دوشنبه یکم بهمن‌ماه 1397 به همّت گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تالار فرهنگ این پژوهشگاه برگزار شد.

در این نشست علمی حجت الاسلام دکتر محمد صفر جبرئیلی، به عنوان ارائه دهنده و حجت ‌الاسلام دکتر محمدعلی مهدوی‌راد و حجت الاسلام دکتر علی ذوعلم رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش به عنوان ناقد حضور داشتند و دبیری این جلسه به عهده حجت الاسلام دکتر محمدباقر پورامینی بود.

حجت الاسلام دکتر محمد صفر جبرئیلی در بخش نخست بررسی آرای کلامی آیت الله خامنه‌ای را در تدوین و ترسیم صحیحی از الهیات و کلام اجتماعی برای جامعه امروز تأثیرگذار دانست به طوری‌که با اندیشه کلامی ایشان به یک نقشه‌ای الهیات اجتماعی رسیده می شود.

تبیین برخی از مبانی کلامی آیت الله خامنه‌ای

در بخش بعدی این نشست حجت ‌الاسلام دکتر محمدعلی مهدوی‌راد به عنوان ناقد اول به ارائه مطالب خود پرداخت و گفت: نکته دیگری که در رابطه با مقاله آقای جبرئیلی لازم است عرض کنم وجود مبانی ذیل در اندیشه کلامی رهبری است.

1 ـ نگاه کردن به اسلام به عنوان یک دستگاه فکری جامع، 2 ـ مرکزیت توحید در کلان اندیشه اسلامی، 3 ـ مرجعیّت قرآن به عنوان مرجع اولین و آخرین در فهم دین، 4 ـ توجّه شدید به حدیث صحیح حاکی از سنّت (شاید این مبنا به خاطر تأثیرات فضای مشهد باشد)، 5 ـ حرکت با جاری‌های زمان، 6 ـ توجه به واقعیّت‌های اجتماعی از نگاه دین.

توجّه به عدم تأثیر حبّ و بغض در قضاوت‌های علمی

حجت الاسلام دکتر ذوعلم بر اساس گزارش وسائل، در ادامه به ارائه نقد خود پیرامون مباحث مطرح شده در این جلسه پرداخت و گفت: نکاتی که به ذهن من می‌آید این است که در آثاری که قرار است در باب اندیشه‌های رهبری تألیف شود، شیفتگی و حبّ شدید به ایشان در مباحث علمی و تحلیلی دخالت نداشته باشد.

ایشان را به مثابه یک متفکّر نگاه کنیم، کما اینکه خود ایشان نیز همین سیره را دارند و دیگران را نیز توصیه به این نوع نگاه نقّادانه به خودشان کرده‌اند.

لزوم در نظر گرفتن مبانی و استدلالات در نقل نظریات

نکته دوم اینکه عنوان بحث که اندیشه‌های کلامی رهبری است باید متکلّمین را متقاعد کند که این اندیشه‌ها مستدلّ است به این معنا که باید مبانی و استدلالات پشت هر ادعای کلامی نیز بیاید و بررسی شود.

این مهم در فصل‌بندی‌ها رعایت شده ولی در ذیل مباحث چنین چیزی بدست نمی‌آید و چون این تحقیق هنوز تمام نشده و در حال تألیف است جا دارد که کار شود و تکمیل شود.

ضرورت بحث از ما به الامتیازات کلامی رهبری نسبت به دیگران

نکته بعدی بنده در رابطه با فصل هفتم است که در آن نگاه دین به علم و نگاه دین به تمدّن و نگاه علم به پیشرفت و جامعه و سیاست و زن مطرح شده که در تحقیقی که به ما رسیده، بحثی از اینها نشده است.

نکته دیگر این است که بیشتر به نقل بیانات پرداخته شده و کمتر به تحلیل و تطبیق توجه شده است و تلقّی بنده این است در مرحله اول این نکات برجسته شود به این معنا که اگر معتقدیم که نظرات رهبری متفاوت از نظریات سایر کلامیّون است باید ما به الامتیازات را مطرح کنیم.

تبیین تفاوت بین قرآن‌گرا بودن و قرآن‌محور بودن

بحثی که در تحقیق آقای جبرئیلی مطرح شده مبنی بر اینکه آیت الله خامنه‌ای قرآن محور هستند و قرآن گرا نیستند، باید این موضوع و مبحث به خوبی منقّح شود و مشخص شود که قرآن محور بودن فراتر از قرآن‌گرا بودن است.

این مسئله با سبک سایر متکلّمین مقایسه شود و گفته شود که اگر برخی قرآن را به عنوان شاهد مطرح می‌کنند، رهبری قرآن را به عنوان یک منبع مستقل علمی مطرح می‌کنند که هم برای ما مسائل را مطرح می‌کند و هم پاسخ‌های تازه‌ای ارائه می‌دهد و هم چارچوب‌های نویی را از دانش‌های بشری و عقلانی به ما ارائه می‌دهد.

ما باید به امتداد مباحث نظری موجود در کلام رهبری هم بپردازیم و لوازم یک قول را که شاید در کلام رهبری وجود نداشته باشد تحقیق کنیم و آن‌را در ذیل مبانی رهبری بگنجانیم.

توجه به دوره علمی حضور رهبری در قم

نکته دیگر این است که به نظر می‌رسد در این تحقیق باید فراتر از نقل قول رفتار شود و ما پس از نقل‌ها استنباط و استطیاد نظریه نیز داشته باشیم.

بحث دیگر هم این است که آن بازه زمانی که رهبری در قم حضور داشتند و در دروسی مثل درس آقای بروجردی و شیخ مرتضی حائری شرکت می‌کردند نیز یک بازه مهمی بوده که در تحقیق شما کمتر به آن پرداخته شده است.

چالش دیگری که در تحقیق شما وجود دارد استفاده از کلمات عامیانه و خودمانی در تحقیق است که ان شاءالله اصلاح می‌شود.

بحث دیگری که لازم است روشن شود در رابطه با شخصیتی به نام آشوری و رابطه او با گروه فرقان است که بنده این‌طور که اطلاع دارم، انحرافاتی داشته ولی رابطه‌ای با گروه فرقان نداشته است. بحث مطالب نیز مجمل و به طور خلاصه مطرح شده که لازم است مفصل شود.

لزوم توجه به روزآمد بودن مباحث کلامی

ایشان در صفحه 19 نسبتی را به مرحوم استرآبادی می‌دهند که به نظر من این نسبت صحیح نیست و از عبارت ایشان در نمی‌آید. این نسبتی است که به اخباریون می دهند.

در بحث آفات و آسیب‌های دین‌شناسی هم لازم است که محتوای مطرح شده با تکیه بر مبانی و استدلالاتی باشد که این استدلالات در بحث نیامده است.

نکته دیگر این است که در آثار اینچنینی ما باید با یک نگاه جدیدی متناسب با مخاطب و پرسش‌‌های که در روز مطرح است ورود پیدا کنیم.

افرادی مثل استاد مطهری و علامه این کار را شروع کرده‌اند؛ در دهه 20 این کار توسّط دیگران شروع شد و در دهه 50 اوج آن بود که فرقه‌های شرقی و شبهه‌های غربی وجود داشت؛ در این فضا حضرت آقا ورود پیدا کردند بنابراین این‌طور نبود که در دوران رهبری این پروژه کلید خورده باشد.

پاسخ به اشکال ناقص بودن تحقیق

به گزارش خبرنگار وسائل، دکتر جبرئیلی در پاسخ به نقدهای مطرح شده در این جلسه گفت: نکته اول این است که ما فقط دو بخش از مقاله را خدمت دوستان ارائه کردیم. نکته دوم این است که در همین پژوهشگاه آثاری در رابطه با مبانی کلامی رهبری در حال اجرا است و این‌طور نیست که تمامی بار بر روی دوش این تحقیق باشد.

خیلی از لوازم و التزامات در بخش‌های دیگر بحث شده که لازم نبود ما در تحقیق مان به آن بپردازیم. حضرت آیت الله خامنه‌ای به عنوان یک متفکّر پنجاه سال است که در حال تبیین مبانی خود هستند و توقع زیادی است که بنده در طول دو سال همه این مباحث را در تحقیق خودم جای دهم.

بنده معتقدم که ما یک‌بار باید دیدگاه آیت الله خامنه‌ای را تبیین کنیم و سپس در یک تحقیق جداگانه‌ای به تحلیل آن بپردازیم و جای تحلیل در تحقیق بنده نیست.

نکته دیگر این است که من در تحقیق خود از آیت الله خامنه‌ای حرف شاذّ ندیده‌ام اما تا دلتان بخواهد ورود نو، ادلّه نو، تبیین نو از ایشان مشاهده کرده‌ام.

نکات آقای ذوعلم هم درست است و یک مقداری خودمانی شدن در ابحاث به خاطر این بود که من هنوز فرصت ویرایش پیدا نکرده‌ام که مطالبی را که شما فرمودید اصلاح کنم.

تفاوت بین قرآن‌گرایی و قرآن محوری

نکته دیگر در رابطه با قرآن‌محوری و قرآن‌گرایی بود که بنده اینها را دو چیز می‌دانم. قرآن‌گراها افرادی هستند که در کشورهایی مثل پاکستان و سایر کشورهای شرق ایران هستند و بنده تأکید دارم که حضرت آیت الله خامنه‌ای اصلاً قرآن‌گرا نیستند بلکه قرآن‌محور هستند.

جایگاه منطق پشتیبان در تحقیق

نکته دیگری که فرمودند در رابطه با منطق پشتیبان بود؛ اگر من بخواهم این منطق را هم در کتابم بیاورم یک کار دو سه جلدی می‌شود و بسیار مفصّل است ولی خوب اگر زمان باشد و از من درخواست شود این کار را خواهم کرد.

همچنین نسبت به اشکالی که فرمودند ما شاید در بعضی موارد حبّ و بغض را دخالت داده‌ایم و مراعات جایگاه رهبری را کرده‌ایم، واقعاً اینچنین نیست و در این تحقیق به حضرت آیت الله خامنه‌ای به مثابه یک اندیشمند و متفکّر نگریسته شده است.

همچنین نکاتی هم که آقای مهدوی راد فرمودند بسیار ارزشمند می‌دانم به خصوص که ایشان آنچه را که ما می‌گوییم و می‌خوانیمدیده‌اند./200/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز